Gevolgen van Oekraine oorlog op de economie: 3 scenario's

De oorlog in Oekraine en de daar uit volgende sancties hebben consequenties voor de wereldwijde economische ontwikkelingen. Wat betekent dat voor u als belegger? Evi van Lanschot schetst u 3 scenario’s.

De oorlog tussen Rusland en Oekraïne woedt nu ruim een maand en wij proberen een inschatting te maken van de mogelijke economische gevolgen. Tot nu toe reageren vooral grondstofprijzen sterk. De olie- en gasprijzen zijn sterk opgelopen, evenals de prijzen van industriële metalen en agrarische producten, waarvan Rusland en Oekraïne grote leveranciers zijn. In 2020 was Rusland wereldwijd zelfs de grootste exporteur van gas, graan, palladium en nikkel.

Wat is de impact van de sancties

in vergelijking met eerdere crises zijn de sancties harder en ze hebben grotere economische consequenties. Zo zal de Russische economie waarschijnlijk in een diepe recessie vervallen. Economische risico’s voor andere landen zijn voornamelijk gekoppeld aan de ontwikkelingen op de energie- en grondstoffenmarkten, de overige handel tussen Rusland en de wereld is beperkt (zie onderstaande grafiek). De risico’s zullen zich in meer of mindere mate manifesteren in de ontwrichting van productieketens en een stijgende inflatie door hogere energie- en grondstoffenprijzen.

In welke mate zijn de wereld en de EU afhankelijk van Rusland?

Bron: UBS, Haver, IMF, Van Lanschot Kempen, data per eind maart 2022

Risico van energieleveranties

De gasleveranties van Rusland aan Europa zijn de afgelopen weken ongehinderd doorgegaan, ook via Oekraïne. Er stond wel een flinke rem op de Russische olie-export. Daarvoor zijn drie oorzaken: de VS en Engeland hebben de oliehandel met Rusland stopgezet, partijen mijden de handel in Russische olie om de sancties niet te overtreden en de uitvoer van olie uit Rusland wordt flink gehinderd omdat havens niet of moeilijk bereikbaar zijn.

Er ligt druk op andere westerse landen om de ban van de VS en Engeland op Russisch olie over te nemen. Rusland heeft gedreigd om gasleveranties aan Europa stop te zetten als die landen hierin mee zouden gaan. Dit is een risicoscenario waarmee we rekening moeten houden. Bij een dergelijke escalatie is de kans groot dat de Europese economie in een stagflatiescenario terecht komt, met economische terugval en stijgende prijzen.

1. Centraal scenario

Met het huidige sanctiepakket en de huidige energieprijzen verwachten we een negatieve impact van 1,0 tot 1,5 procentpunt op de economische groei in Europa en kleinere effecten in de VS en Azië. Dat betekent minder groei in Europa, maar geen recessie. De economie lijkt zeker in staat om deze eerste economische klap van het conflict op te kunnen vangen gegeven dat, door verdere heropening van de economie na de coronapandemie, de groei voor de eurozone zich in een sterke fase bevond. De onzekerheid rondom de levering van grondstoffen en energie vanuit Rusland zal tot aanhoudend hoge prijzen leiden wat langer tot hoge inflatieniveaus zal leiden in Europa, maar ook in de rest van de wereld. Wij gaan er vanuit dat de energieleveranties op peil blijven, ook omdat vanuit Europa niet de eensgezindheid bestaat om voor een volledige stopzetting van energieleveranties vanuit Rusland te kiezen. Er is geen draagvlak voor maatregelen die de Europese consument mogelijk net zo zwaar treffen als het Kremlin.

Vooralsnog is dit ons basisscenario of centraal scenario. Dit vinden wij het meest waarschijnlijk, waarbij de ontwikkelingen elkaar wel snel opvolgen en hoogst onzeker blijven.

2. Bestand-scenario

Er worden gesprekken gevoerd over een bestand waarbij de oorlog (al dan niet tijdelijk) tot een einde zou komen. Zowel Oekraïne en Rusland lijken zich in hun bewoordingen wat meer te richten op een mogelijk bestand. Hoewel hoopvolle tekenen voor een dergelijk bestand elkaar de afgelopen periode sterk afwisselden, zou dit uiteraard de meest gewenste uitkomst zijn voor de huidige situatie. In een dergelijk scenario zal de dreiging van een verdere escalatie in sancties afnemen en het risico op energieschaarste in Europa beperken. Sancties zullen in belangrijke mate gehandhaafd worden en dit zal tot aanhoudende hogere energieprijzen leiden, maar enige afname ten opzichte van de huidige prijzen is wel te verwachten. Dit zal in de loop van het jaar ook verlichting in de inflatieontwikkelingen geven. Wij verwachten dat de schade aan de economische groei in een dergelijk scenario beperkt blijft tot 0,5% tot maximaal 1%.

3. escalatiescenario

Bij een verdere escalatie van de oorlog is het denkbaar dat energieleveranties vanuit Rusland aan westerse landen stop worden gezet. Dit kan het gevolg zijn van verdergaande westerse sancties of van Russische tegensancties.

In dit escalatiescenario ontstaan er in Europa energietekorten. Ondanks versnelde pogingen van Europa onafhankelijk te worden van Russische energie (olie, gas, kolen), zal dit op korte termijn niet realiseerbaar zijn. Een stopzetting van Russische energieleveranties leidt vooral tot een tekort aan gas. Olie is makkelijker wereldwijd verhandelbaar en kan, met enkele uitdagingen, via alternatieve routes gevonden worden.

Gastekorten zal Europa slechts deels kunnen opvangen (wij verwachten voor circa 2/3^e) met extra LNG-import (import van vloeibaar aardgas) vanuit voorraden, uit andere energiebronnen en door besparingen. Dit zal leiden tot energierantsoenering voor bedrijven, wat de economische productie direct zal schaden. In dat geval verwachten wij voor Europa een economische schade van 2% á 4% met een recessie als gevolg. Voor de VS zal dit scenario vooral voelbaar worden door hogere olieprijzen. De VS beschikt zelf over energie en veel grondstoffen, zodat dit scenario daar niet direct tot tekorten zal leiden.

In Europa kan dit een stagflatiescenario in gang zetten (een stagnerende economische groei én een hoge inflatie) met economische terugval en stijgende prijzen. In dit scenario raakt de aanvoer van grondstoffen verstoord en zullen energie- en andere grondstofprijzen verder oplopen. Als dit langere tijd aanhoudt, zal dit leiden tot doorloopeffecten naar de prijzen van allerlei goederen en diensten. Dit zal besteedbare inkomens van consumenten onder druk zetten, wat zich — in de huidige krappe arbeidsmarkt — uiteindelijk kan vertalen in hogere looneisen. Stagflatie is historisch gezien een zeldzaam fenomeen. Met een stop in de energietoevoer bestaat echter het risico dat een dergelijk scenario werkelijkheid wordt.

De drie scenario's vergeleken op basis van zes indicatoren

Bron: Van Lanschot Kempen, per eind maart 2022

Een bestand-scenario is het meest waarschijnlijk

Het spreekt voor zich dat een wapenstilstand (in bovenstaande tabel het bestand-scenario) het meest wenselijk is, maar de tekenen zijn nog niet hoopvol. Het centraal scenario lijkt ons voorlopig het meest waarschijnlijk, ook omdat Europa niet voor een volledige stopzetting van Russische energieleveranties kiest. Er is geen draagvlak voor maatregelen die de Europese consument mogelijk net zo zwaar treffen als het Kremlin. In bovenstaande grafiek ziet u het effect op onder andere aandelen bij elk scenario. Evi blijft de ontwikkelingen voor u volgen.